بِسمِ اللَّهِ الرحمنِ الرَّحیمِ
اَلحَمدُلِلّهِ وَ سَلامٌ عَلی عِبادِهِ الَّذینَ اَصطَفی
مُحمّدٍ وَ آلِهِ خَیرِ الوَری
وَاللَّعنَةُ الدَّائمةُ عَلی اَعدائِهِم شَرِّ الوَری
بِسْم اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ
اللهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ صَلِّ عَلَی الْحُسَیْنِ الْمَظْلُومِ الشَّهیدِ قَتیلِ الْعَبَراتِ وَ أسیرِ الْکُرُباتِ سِبْطِ الرَّسُولِ وَ قُرَّةِ عَیْنِ الْبَتُول
1
«محبت» به هر کسی و به هر چیزی سبب و نشانه قرب به آن است ؛ محبّت بیشتر، نزدیکی افزونتر. و در هیچ موردی چون مصیبت عاشورا، محبّت به حقّ و ولیّ او و نفرت از باطل و اهل آن در دلها نجوشیده و از حنجره ها نخروشیده است؛ گریه همه مخلوقین بر آن «قَتیلُ العَبَرة» گویای همین است.
2
چنین است که آنچه بر محبّت به حقّ و قرب به او مترتّب است، به اعلی و اشدّ آن در زیارت و دیدار سیّد الشّهداء صلوات الله علیه و توجه به ساحت مقدسش یافت می شود:
حصول معرفت الهیه؛ مشمول رحمت و کرامت و رضایت خدای متعال و شفاعت حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و اله و اهل بیت عصمت صلوات الله علیهم واقع شدن؛ رستن از گناهان و دشواری های قیامت ؛ از شفیعان روز جزا شدن؛ کفایت شدن امر دنیا؛ ثواب هزار حج و هزار عمره مقبول را یافتن؛ زودتر از سایرین وارد بهشت شدن.
لذا حضرت امام صادق علیه السّلام فرموده اند: اگر خدای متعال برای کسی نیکی را خواسته باشد، دوستی سیّد الشّهداء صلوات الله علیه و دوست داشتن زیارت او را در قلبش می اندازد، و اگر برای کسی بدی خواسته باشد، نفرت از او و زیارتش را.
*درقیامت ، کسی نیست که تکریم خدای متعال را از زوّار حضرت سیّد الشّهداء صلوات الله علیه ببیند مگر آنکه آرزو کند که ای کاش او نیز از زائرین آن حضرت می بود.
شاید به دلیل عنایت هایی از این دست؛ یعنی : وسعت و سرعت و سهولت دستیابی به رحمت ها و نعمت های اللهی در درگاه آن حضرت ، وصف وی را از حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله چنین نقل کرده اند: و امّا حسین، پس او از من است… و فریادرس فریادخواهان و پناه جویان… و باب نجات امّت… (امالی شیخ صدوق،101).
«بابُ نجاة الامة»! تعبیری که برای غیر حضرتش بیان نشده است.
3
در میان متون زیارات وارده در زیارت ناحیه مقدسه سیّد الشّهداء صلوات الله علیه زیارت عاشورا منزلت و فضیلت خاصی دارد ؛ این زیارت حدیث قدسی است که جبرئیل امین سلام الله علیه آن را از حضرت باری تعالی بر حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله نازل فرموده است و ائمه معصومین صلوات الله علیهم اجمعین بر مداومت و مواظبت هر روزه به آن از دور و نزدیک توصیه و تاکید فرموده اند.
4
بزرگانی از علمای مدرسه اهل بیت علیهم السلام طریق ساده و آسانی را از حضرت امام هادی، علی بن محمد نقی صلوات الله علیهما در بجا آوردن زیارت عاشورا نقل کرده اند:
علامه مولا شریف شیروانی در کتابش «الصدف المشحون»، 199:2 ، از مشایخ خود، از حضرت هادی صلوات الله علیه نقل می کند که ایشان فرمودند: کسی که لعن زیارت عاشورای مشهور را یک مرتبه خوانده و نود و نه مرتبه بگوید: «اللهُمَّ العَنْهُم جَمیعاً» مانند کسی است که آن را صدبار خوانده باشد. و کسی که سلام آن زیارت را یک مرتبه خوانده باشد. و کسی که سلام آن زیارت را یک مرتبه خوانده و نود و نه بار بگوید: «السَّلامُ عَلَی الحُسَینِ وَ عَلیِّ بنِ الحُسَینِ وَ عَلی أصحابِ الحُسَین» مانند کسی است که آن را صد بار تمام از ابتدا تا انتهایش خوانده باشد.
5
و دانشمندان متعددی نیز این طریق را در آثار خود یاد کرده اند که عده ای از آنان از این قرارند:
حاج شیخ نصر الله شبستری ، لؤلؤالنضید،265 ؛ حاج شیخ علی اکبر نهاوندی، گلزار اکبری ، 2 ؛ شیخ محمد حسین نخبة الفقهائی، انیس المقلدین، 8 ؛ حاج سید احمد مستنبط تبریزی نجفی،ضیاء الصاحین، 195؛ حاج میرزا ابوالفضل تهرانی، شفاء الصدور، 110:1 ؛ علامه حاج شیخ عبدالحسین امینی ؛ ادب الزائر، 60؛ حاج سید عزیز الله امامت کاشانی، مجمع الفوائد، 359؛ و جامع الزیارات و الادعیة، 44 ؛ علامه شیخ آقا بزرگ تهرانی ، الذریعه الی تصانیف الشیعة، 29:15.
6
اینک تأملی در برخی از فرازها و فضائل این زیارت،باشد که یاری هرچند اندکی باشد صاحبان عمل را در کسب معرفت، که فرموده‌اند: ارزش و قدر هر عمل صالحی به مقدار اخلاص و معرفت عامل آن است.
گفته شد که «زیارت عاشورا» حدیث قدسی است منقول از باری تعالی ؛ شاید به همین دلیل است که در دو فراز از آن ، زائر عرض می کند:
یا ابا عبدالله… عَلَیْکُمْ مِنّی سَلامُ الله… عَلَیکَ مِنّی سَلامُ الله
او مبلّغ سلام الهی بر ساحت قدس ابا عبدالله است؛ گوئیا زائر در این مقام اولاً ، نیابت از خدای متعال را در زیارت حضرتش دارد. اگرچه در عبارت «السّلام علیک» که در فقرات دیگر و آن هم به کرّات آمده، معنای «سلام الله علیک» مضمر و ملحوظ است، که فرموده اند:
«اللّهُمَّ انت السّلام و منک السلام و لک السلام و الیک یعود السلام. سبحان ربّک ربّ العزّة عمّا یصفون و سلامٌ علی المرسلین والحمدللّه ربّ العالمین.»
«خدایا تو سلام هستی و از توست سلام و برای توست سلام و به سوی تو برمی‌گردد سلام. منزه است پروردگار تو؛ پروردگار عزت، از آنچه وصف می کنند. و «سلام»بر فرستادگان باد و همه حمد از آن خدای پروردگار جهانیان است.» (مفاتیح الجنان، تعقیبات مشترکه، به نقل از شیخ صدوق)
7
حضرت ابا عبدالله، «ثارالله» است؛ پس «قتیل الله»؛ و لذا اولین عزادارش نیز حق متعال:
هست از ملال گر چه بری ذات ذوالجلال
او در دل است و هیچ دلی نیست بی ملال
(محتشم کاشانی)
آری خداست در دل و صاحب عزا خداست
زان هر دلی به تعزیه شاه کربلاست
(میرزا محمد شفیع وصال شیرازی)
سپس همه انبیاء و اولیاء عظام سلام الله علیهم اجمعین. آنک ذاکر مصیبت حضرتش نیز حضرت حق است و امین وحیش؛ و گریان و سوگواران، برگزیدگانش (بنگرید به : بحارالانوار، 223:44-268) و زائرش نیز حق متعال و مقرّبینش (بنگرید به: نورالعین،52-54)
لذا اگر خدای متعال «سلام» است و « سلام » از اوست و برای او؛ پس: « سلام » هر زائری به ولی خدا، اولاً ابلاغ « سلام » الهی است، ثانیاً عرضه « سلام » خود او.
سلام الله علی نَحوِ جنابکم
فاِنَّ سلامی لا یَلیقُ بِبابِکُم
8
خدای متعال خود بر مسلمین و مصطفین و اهل بیت عصمت حضرت خاتم النبیین صلوات الله علیهم اجمعین سلام می دارد:
سلامٌ علی المرسلین. (صافات،181)
سلامٌ علی عباده الذین اصطفی. (نمل،59)
سلامٌ علی ال یاسین. (صافات،130)
سلام حضرت حق را بر این مقربین شاید به این نحو هم بتوان تبیین کرد که:
8/1) به دلالت عقل و نقل «معرفت» صنع و لطف خدای متعال است و در بنده توان آن را که خود بدان نایل شود، نیست:
از حضرت موسی بن جعفر صلوات الله علیهما سوال شد: آیا در مردم توانی هست که به آن بتوانند به معرفت دست یابند؟
فرمودند: نه! بلکه آن لطفی است از خدای متعال (محاسن برقی، 281).
پس مطلب همان گونه است که حضرت زین العابدین علیه السلام در دعای ابو حمزه ثمالی به خدای متعال عرض می کنند: بِکَ عَرَفْتُکَ ( تو را به خودت شناخته ام).
8/2)عرض «سلام»، اعلام ورودِ «وارد» است بر «مورود»؛ و حبیب دیدار حبیب را چون نخواهد که سیّد الشهداء، سیّد شیفتگان و شیدایان حق متعال است و حبیب دیدار حبیب را چُون نخواهد؛ و عرض «سلام» اقتضای ادب «وارد» بر «مورود» است، اگرچه «وارد» اعظم و اجلّ و اکرم و اعزّ از «مورود» باشد.
پس اندکی از معنای «سلام» خدای متعال بر حضرتش و نیز زیارت حق متعال وی را ، می تواند همان افزایش بیش از پیش درجات نامتناهیه معرفت الهیه آن حضرت به عنایت خدای متعال باشد. (زیارت خدای متعال ، سید الشهداء را در : کامل الزیارات، 113 و نور العین، 51 ملاحظه فرمایید).
9
هرچه در تکوین حق متعال است، تسخیر و تسلیم اوست و هر که در تشریع وی، ملزم و مکلَّف به تسلیم اختیاری به رضای او؛ و لذا همسویی با تکوین خدای قادر، که تکوین ، مَجلی و مَظهر اراده وی است.
از طرف دیگر «سلام» اعلام تسلیم و اظهار امنیت از طرف «وارد» و مسألت سلامتی بر «مورود» است؛ پس: «سلام» الهی بر اولیاءش، ابلاغ و عرضه تسلیم هر چه در ولایت الهی است بر آنان،
و «سلام» زائر بر آنان عرضه تسلیم و موالات خود است بر ایشان، و نیز مسألت تعجیل در تحقیق عینی آن سلامت و ولایت در همه مخاطبین تشریع الهی.(بنگرید توضیح حضرت صادق آل محمد را-صلوات الله علیهم اجمعین-در: کافی،451:1؛بحار الانوار،380:52 از همان)
10
«زیارت عاشورا» بسط حدیث «سلام» است: محبت و برائت ؛ موالات و عداوت؛ و سیر در گستره و عروج در بلندای آن، تا آن «مقام محمود».
زائر به زیارت اباعبدالله صلوات الله علیه طلب «بذل مهجه» می کند؛ تمنای نثار خون دل خود را:
منم که بی تو نفس میکشم زهی خجلت
مگر تو عفو کنی ورنه چیست عذر گناه؟!
(حافظ)
عاشق مفلس اگر قلب دلش کرد نثار
مکنش عیب که بر نقد روان قادر نیست
(حافظ)
تا شاید از آنانی باشد که حضرتش قبول همراهیشان را فرمودند:
أَلا و مَنْ کان فینا باذِلاً مُهجَتَهُ مُوَطِّناً عَلی لقاءِ اللهِ نَفْسَهُ فَلْیَرْحَلْ مَعَنا …
هان! هر کسی که خواهان ایثار خون دلش در ماست و برای لقاء خدای آماده از خویش گذشتن است، پس با ما بکوچد (مثیر الاحزان / 241).
و آنان که چنان خواستند، چنین کردند.
محتاج قصّه نیست گرت قصد خون ماست
چون رخت از آن تست به یغما چه حاجت است
(حافظ)
و مگر جز اینان شیرینی شهادت آستان قدس حضرتش را چشیدند؟!
لذا به «زیارت عاشورا» زائر در زمره شهیدان حضرت مقدسش قرار میگیرد؛ پس به وقت طلب خون آن خون خدا، طالب خون خود نیز می شود:
وَ أَسْئَلُهُ… أَنْ یَرْزُقَنی طَلَب ثاری مَعَ إمامٍ هُدیً ظاهرٍ ناطقٍ بالْحَقِّ مِنْکُم.
وَ «طلب ثاری» را کسی داند که «بذل مهجه» را فهمد:
در نیابد حال پخته هیچ خام
پس سخن کوتاه باید والسلام
11
هیچ دلی از دلهای اولیای خدای متعال نیست،مگر آن که آکنده از محبت حضرت ابا عبدالله علیه السلام، بر درگهش شکسته و سوخته و چشمش گریسته؛ لذا به «زیارت عاشورا» دل زائر نیز که بهره از همان محبت برده، قرب ساحت مقدسی را می یابد که در آن خدای متعال جلوه فرموده و برای زیارت حضرت ختمی مرتبت و اهل بیت عصمت و طهارت و انبیاء عظام و ملائکه کرام سلام الله علیهم اجمعین شتافته اند؛ آنک در پرتو این محبت دل به دل راه یافته، دل زائر قرین دلهای آنان گشته، توفیق زیارت همه آنان را یافته، و در صف آنان قرار میگیرد.
(بنگرید به : نورالدین،39-43 و 50-65)
12
اینک بنابر آنچه گذشت،مناسب است که قسمتی از حدیث منقول از حضرت امام محمّدباقر سلام الله علیه در فضائل«زیارت عاشورا» نقل شود:
فرمودند: «… پس به درستی که هر گاه تو این قول را گفتی به تحقیق دعا کرده ای به آن چیزی که زائران آن حضرت از ملائکه به آن دعا میکنند،و خدای از برای تو صد هزار هزار درجه بنویسد، و مثل کسی باشی که با امام حسین علیه السلام شهید شده باشد تا ایشان را در درجاتشان مشارکت کنی، و شناخته نشوی مگر در جمله شهیدانی که با آن حضرت شهید شده اند، و نوشته می شود برای تو ثواب زیارت هر پیامبر و رسول و ثواب زیارت هر کسی که حسین علیه السلام را از روزی که شهید شده، زیارت کرده است.»
13
زیارت عاشورا در کتاب شریف مصباح المتهجد شیخ الطائفه ابو جعفر محمد بن حسن طوسی در گذشته 460 هجری آورده شده است. و ما در این مجموعه آنرا بر اساس دست نوشت کهن و بسیار ارزشمندی از آن کتاب که در ماه صفر 502 هجری در مشهد امام رضا علیه السلام نوشته شده، و بزرگانی چون سدیدالدین ابو محمد حسن بن حسین بن علی دوریستی درماه رجب 584 هجری و نیز علّامه حلّی در گذشته 726 هجری قرائت کرده و هم اکنون در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی مشهد به شماره 8822 نگهداری می شود، تصحیح کرده ایم. در این تصحیح این نسخه «اصل» قرار داده شده و با نسخ نفیس ذیل مقابله شده است:
نسخه بسیار کهن و گرانبها که به قرینه نوع خط و کاغذ ظاهرا در عصر شیخ طوسی و یا نزدیک به روزگار ایشان باید نوشته شده باشد. اصل این نسخه در کتابخانه بیت مرحوم شیخ الطائفه آیة بروجردی رحمة الله علیه در شهر مقدس قم نگهداری می شود.
دست نوشت گرانبهائی از کتاب المصباح الصّغیر تألیف شیخ طوسی به خط وزیر دانشمند شیعی محمد بن احمد بن محمد معروف به مؤیّدالدین علقمی در ماه صفر 578 هجری. این نسخه با خط ابن سکون و ابن ادریس مقابله شده و یادداشت تملک بخط شریف شهید اول را نیز در بردارد. این نسخه در کتابخانه مجلس شورای اسلامی به شماره 13547 نگهداری می شود.
علت تفاوت متن حاضر در بعضی از الفاظ با سایر متن های نقل شده از زیارت عاشورا در آثاری مانند مفاتیح الجنان به همین دلیل است: متن حاضر، حاصل تصحیح و تحقیق زیارت عاشورا بر اساس نسخه های مورد اعتماد کهن از آن است که از آنها یاد شد.
الحمدلله اولاً و آخرا
